در جریان عملیات طوفان صحرا، موشک ایگلا توانست یک فروند جنگنده بمب افکن “تورنادو” نیروی هوایی سلطنتی انگلستان و همچنین یک فروند اف ۱۶ آمریکایی را ساقط کند.
در سال ۱۹۹۵ نیز این موشک توانست یک میراژ ۲۰۰۰ فرانسوی را بر فراز یوگسلاوی سابق سرنگون کند.

در زمان جنگ جهانی دوم بود که اهمیت قدرت هوایی و مشکلاتی که ممکن است توسط آنها برای قوای پیاده به وجود آید بیش از پیش خود را عیان کرد. از همان به این سو بود که بحث مقابله با تهدیدات هوایی دشمن برای نیروهای زمینی و خصوصا رسته پیاده تبدیل به مسئله ای حیاتی شد.  در سال‌های بعد و با معرفی بالگردها این مسئله از حساسیت دوچندانی نیز بر خوردار شد.

در این میان توپهای ضد هوایی خیلی برای مقابله با تهدیدات هوایی هوشمند و چابک نبودند و عمده موشکهای ضد هوایی از هدایت راداری بهره برده و بسیار بزرگ و درعین حال ثابت بودند و توانایی پوشش واحدهای متحرک را نداشتند.

متخصصان دفاعی در نقاط مختلف جهان به دنبال راه چاره ای برای این معضل رفتند. راهی که توسط این کارشناسان پیشنهاد شد استفاده از موشک‌های سطح به هوای هدایت راداری که بر روی کشنده سوار شده اند و استفاده از موشک‌های سطح به هوای دوش پرتاب بود که با استفاده از یک جستجوگر حرارتی که در سر جنگی موشک قرار دارد، بود که بر روی هدف قفل کرده و به تعقیب آن می پردازد.

در اواخر دهه ۶۰ میلادی بود که روسها همزمان با آمریکایی ها موشک دوش پرتاب حرارتی خود یعنی سام ۷ را معرفی کرده و آمریکایی ها نیز به دنبال آن موشک “رد آی” را معرفی کردند. در سال‌های پس از آن به این سمت این گونه از موشک‌ها توسط کشورهای زیادی تولید می شوند و در حجم زیادی نیز صادر می گردند و امروزه تقریبا در هر ارتشی در جهان می توان انواعی از این سلاح را یافت.

بالگردها، هواپیماهای مسافربری و باربری، پرنده های نظامی کم سرعت و پهپادها از جمله قربانیان این گونه از موشک‌ها هستند.

FIM-92 Stinger

این موشک ضد هوایی دوش پرتاب آمریکایی ساخت شرکت “ریتهون” یکی از بهترین و مؤثرترین سامانه‌ها در این کلاس است.

این موشک نسل جدیدی از سامانه های ضد هوایی در غرب بوده است که از سال ۱۹۸۱ میلادی به این سو یکی از یکه تازان این عرصه است. اما باید سری به افغانستان در دهه ۸۰ بزنیم، یعنی جایی که این موشک آمریکایی شهرت هراس انگیزی برای خود کسب کرد.

در سال‌های اولیه اشغال افغانستان توسط قوای شوروی سابق، مجاهدین افغانی با مشکل بزرگ رو به رو بودند و آن هم واحدهای هوایی شوروی سابق بود.

در این میان بالگردهای میل ۲۴ ملقب به “ارابه شیطان” بیشترین مشکل را برای مجاهدین به وجود می آوردند. در ابتدا سازمان جاسوسی آمریکا ” CIA ” سعی کرد تا با تهیه موشکهای روسی سام ۷ از بازار سیاه و یا مدل چینی آن و حتی در اختیار گذاشتن موشک آمریکایی “رد آی” به مجاهدین کمک کند، اما این موشکها پاسخ گوی نیاز مجاهدین نبود و مشکل این تجهیزات موسوم به “هایند” به راه حلی ویژه نیاز داشت.

در سال ۱۹۸۵ میلادی بحثهای شدیدی در میان کنگره ، دولت و سیا در آمریکا در مورد رساندن موشک استینگر (به معنی نیش حشرات) به مجاهدین وجود داشت.

نهایتا یا کمک دولت پاکستان این موشکها به دست مجاهدین رسید و در سپتامبر ۱۹۸۶ اولین هایند روسی شکار شد. بسیاری از کارشناسان ورود استینگر را نقطه عطف و تغییر بزرگی در جنگ افغانستان می‌دانند. در طول سالهای بعد جنگ ده ها بالگرد و هواپیمای روسی به وسیله این موشک مورد هدف قرار گرفته و ساقط شدند.

یکی دیگر از مکان‌هایی که این موشک در آن توانست به خوبی و با موفقیت بالایی ظاهر شود، عملیات والفجر ۸ بود. در این عملیات بود که موشکهای استینگری که منابع ایرانی تهیه کرده بودند توانستند آسمان جزیره فاو را به قتلگاه بمب افکن های سوخوی ۲۰ و ۲۲ عراقی و همچنین بالگردهای متجاوز تبدیل کنند.

در سال‌های اخیر مدلهای مختلفی با ارتقاء های گوناگون از این موشک به بازار عرضه شده است. مشخصات کلی این موشک از این قرار است : وزن کلی: ۱۴ کیلو و ۳۰۰ گرم، وزن سر جنگی: ۳ کیلوگرم، سرعت موشک: ۷۵۰ متر بر ثانیه، برد موثر: ۷۶۰۰ متر.

از کاربران این موشک می توان به پرتغال، مکزیک، ایتالیا، ترکیه، انگلستان، شیلی و بنگلادش اشاره کرد.

Igla

سری موشک‌های ” Igla ” که در زبان روسی به معنای سوزن است از جمله قوی ترین موشکهای دوش پرتاب ضد هوایی حال حاضر جهان است.

روس‌ها با توجه به اهمیت همیشگی که برای سامانه های پدافندی داشته اند بعد از رو به رو شدن با عملکرد مرگبار موشک آمریکایی “استینگر” در افغانستان به دنبال ساخت مدلهای بهتر و موثرتر از موشکهای دوش پرتاب رفتند.

اولین مدل از این موشکهای در سال ۱۹۷۴ میلادی به خدمت ارتش شوروی سابق وارد شد که در دنیا با عنوان ” SA-14 ” شناخته می شود.

این موشک یک مدل ارتقاء یافته بر اساس موشک “SA-7″ بود که از توانایی مقاومت بیشتر در برابر اقدامات متقابل دشمن و همچنین زاویه درگیری بیشتری برخوردار بود. در سال ۱۹۸۱ میلادی نسل جدیدتر از این موشکها با نام ” Igla-1 ” که در غرب با نام “SA-16″ شناخته می شود وارد خدمت شد.

این موشک به نسبت مدلهای قبلی از برد و ارتفاع درگیری بیشتر، جستجوگر فروسرخ حساس تر، قابلیت مقابله بهتر با سامانه های اخلال گر الکترونیک و همچنین برخوردار از یک سامانه تشخیص دوست از دشمن بود. در تست هایی که در کشور آفریقای جنوبی صورت گرفت برتری این موشک نسبت موشک آمریکایی استینگر کاملا مشهود و مشخص بوده است.

در جریان عملیات طوفان صحرا این موشک توانست یک فروند جنگنده بمب افکن “تورنادو” نیروی هوایی سلطنتی انگلستان و همچنین یک فروند اف ۱۶ آمریکایی را ساقط کند.

در سال ۱۹۹۵ نیز این موشک توانست یک میراژ ۲۰۰۰ فرانسوی را بر فراز یوگسلاوی سابق سرنگون کند. اما در سال ۱۹۸۳ میلادی مدل ارتقاء یافته تری از این موشک به خدمت ارتش شوروی سابق وارد شد که در جهان غرب با نام ” SA-18 ” شناخته می شود.

این موشک نیز در مقایسه با سایر موشکهای خانواده “ایگلا” از سرعت و برد بیشتر و همچنین توان مقابله بهتر با اقدامات متقابل هواگردها برخوردار است. در سال ۲۰۰۴ میلادی جدیدترین موشک دوش پرتاب روسی با نام ” SA-24 ” یا ایگلا-اس به خدمت ارتش روسیه وارد شد.

این موشک با وزنی در حدود ۱۹ کیلوگرم، وزن سرجنگی ۲٫۵ کیلوگرم، بردی در حدود ۶۰۰۰ متر و سرعتی در حدود ۶۰۰ متر بر ثانیه به جدیدترین موشک دوش پرتاب ارتش روسیه تبدیل شده است.

این موشک علاوه بر مدل قابل پرتاب توسط یک نفر به صورت چندتایی درکنار یکدیگر نیز وارد خدمت شده است. سری موشکهای “ایگلا” به کشورهای زیادی از جمله: بلغارستان، برزیل، بلاروس، اندونزی، هند، مقدونیه، مکزیک، مراکش، کره جنوبی و ترکیه صادر شده است.

FN-16

کشور چین سالهای زیادی است که با اتکاء به صنایع بومی دفاعی خود به مسیر تولید سلاح های مختلف وارد شده و توانسته است علاوه بر تٱمین نیازهای ارتش خود، در بازار جهانی سلاح نیز خوش بدرخشد.

در سالهای اخیر مدلهای مختلفی از موشک‌های دوش پرتاب توسط صنایع دفاعی چین ساخته شده است که پیشرفته ترین آنها موشکهای سری ” FN-16 ” است.

این موشک مدل ارتقاء یافته سری موشکهای ” FN_6 ” است. این موشک دوش پرتاب با سامانه جستجوگر فروسرخ دارای وزنی در حدود ۱۸ کیلوگرم است و می تواند با سرعتی در حدود ۶۰۰ متر بر ثانیه حرکت کرده و با اهدافی تا فاصله ۶۰۰۰ متری و ارتفاع ۴۰۰۰ متری درگیر شود.

نکته جالب در مدل ارتقاء یافته این موشک که همان ” FN_16 ” است استفاده از سامانه های هدفگیری بر اساس امواج فرابنفش در کنار سامانه های شناسایی و تعقیب هدف فروسرخ است.

این قابلیت توان مقابله این موشک با سامانه های اقدام متقابل هواگردهای دشمن را شدیدا ارتقاء می دهد. این موشک تاکنون به کشورهای مالزی، کامبوج، سودان، پاکستان و پرو صادر شده است.

RBS-70

اما متفاوت ترین موشک در این لیست، سامانه پدافند هوایی ” RBS-70 ” ساخت شرکت سوئدی “Saab Bofors Dynamics” است. نسل های اولیه این موشک در اوایل دهه ۷۰ میلادی به خدمت وارد شدند.

از جمله کاربران مدلهای اولیه این موشک ایران است که از این موشک برای دفاع در ارتفاع پایین بهره برده و در جریان جنگ تحمیلی موفق شد تا با موفقیت تعدادی از پرنده های متجاوز عراقی را سرنگون کند. این موشک معمولا از یک تیم سه نفره برای عملیات بهره می برد.

یک سه پایه که بر روی آن صندلی و سامانه هدایت قرار دارد به عنوان بدنه اصلی پرتابگر استفاده می شود. سپس استوانه حامل موشک بر روی سامانه پرتاب بسته شده و سیستم آماده کار است.

این سیستم دفاع هوایی از روش “تعقیب امواج لیزر” برای یافتن اهداف خود استفاده می کند. کاربر این موشک با کمک سامانه های راداری حاضر در منطقه به موقعیت هدف پی برده و سپس با فرستادن امواج لیزر بر روی هدف قفل کرده و شلیک می کند.

موشک مورد نظر برای تعقیب هدف به دنبال امواج لیزری ساطع شده از سامانه پرتاب کننده می رود که این عمل باعث می شود تا اخلال در این موشک بسیار مشکل شود.

ارتقاء های صورت گرفته بر روی سامانه های الکترونیکی این موشک در سالهای اخیر باعث شده است تا این موشک بتواند بر علیه پرنده های بی سرنشین کوچک و همچنین موشکهای کروز نیز مؤثر باشد.

مشخصات موشک ” RBS-70 ” از این قرار است: وزن کلی سامانه:۸۷ کیلوگرم، طول: ۱ متر و ۳۲ سانتی متر، برد: ۸ کیلومتر، ارتفاع درگیری: ۵ کیلومتر، وزن سرجنگی: ۱٫۱ کیلوگرم و سرعت: ۲ برابر سرعت صوت. این موشک در مدلهای مختلف به کشورهایی همچون نروژ، ایران، پاکستان، سنگاپور، تایلند، تونس، فنلاند و بحرین نیز صادر شده است.

میثاق

این سری موشک ها پس از جنگ تحمیلی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و برای ساخت آنها در کشور تلاش های بسیاری انجام شد و در نهایت امروزه نمونه پرکاربرد این موشک ها با نام میثاق۱و۲ به طور گسترده ای در حال خدمت در نیروهای مسلح کشورمان است.

میثاق ۲ بر اساس بهسازی نمونه قبلی به قابلیت های عملیاتی بهتری دست یافته است.

میثاق۱ موشکی با طول یک و نیم متر، دارای کمینه برد ۵۰۰ متر و بیشینه برد ۵۰۰۰ متر، توان درگیری با اهداف در سقف پروازی ۴۰۰۰ متر و کمینه ۳۰ متر است. سرعت این موشک بالغ بر ۶۰۰ متر بر ثانیه و جرم آن نزدیک به یازده کیلرگرم است که ۱٫۴۲ کیلوگرم آن را سرجنگی تشکیل داده و جرم موشک با پرتابگر که نفر باید آن را تحمل کند حدود ۱۷ کیلوگرم است.

با توجه به ویژگیهای پرتابگر، عمر انبارداری این موشک بالا بوده، دستور العمل پرتاب ساده و نرخ شلیک بالایی داشته و در دمای منفی۴۰ تا مثبت۶۰ درجه سانتیگراد قابل استفاده است.

سامانه هدایت خودکار امکان شلیک کن و فراموش کن را فراهم کرده و به کاربر اجازه می دهد سریعاً موضع پرتاب را ترک کرده و از خطر آسیب دیدن از سوی دشمن کاسته شود که به نسبت سایر دوش پرتاب های دنیا، کارآیی مناسبی را در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار می دهد.

حسگر این موشک از نوع فروسرخ پیشرفته بوده و به آن توانایی حمله به هدف از تمام زوایا را می دهد بدین ترتیب این موشک توان درگیری با اهداف نزدیک شونده را نیز دارد.

این موشک برای دفاع از پیاده نظام و تأسیسات در صحنه نبرد سلاح مناسبی است و حمل آن روی موتور سیکلت، خودروها نظامی، بالگردها، قایق های تندرو و زیردریایی ممکن است. همچنین پرتابگر دوتایی آن بر روی خودروی وانت در کشور توسعه بافته است.

برخی کشورها نیز مجموعه های ۶ تایی از این نوع موشکها را بر روی شناورهای دریایی بکارگرفته اند که می تواند در ایران نیز مورد الگوبرداری قرار بگیرد.

شبکه گسترده دیدبانهای مرزی در کشورمان علاوه بر امکانات اپتیکی و سامانه های مخابراتی برای انتقال اطلاعات، به موشک های دوش پرتاب نیز مسلح هستند تا در صورت لزوم اقدام به درگیری با اهداف بنمایند.

با توجه به افزایش حجم تهدیدات هوایی و ظهور نسل جدید پرنده‌های بدون سرنشین و یا بالگردهای کوچک با توانایی مانور بالا به همراه موشک‌های کروز که در ارتفاع پایین پرواز می کنند، موشک‌های دوش پرتاب به عنوان بخش جدایی ناپذیر از تسلیحات پیاده نظام در بسیاری از ارتش های جهان وارد خدمت شده و همچنان تا سال‌‌های بعد به حیات خود ادامه می دهند که ایران از جمله پیشروان در این بحث است.